Eywa

Ten artykuł jest o bóstwie Na'vi. Być może chodziło Ci o globalną sieć Pandory, naukowe ujęcie Eywy.

"Oko Eywy"

Eywa, przez Na'vi zwana także Wielką Matką — siła sprawcza Pandory, a zarazem zbiorowa tożsamość oraz swoista "bogini" ludu Na'vi. Ich podstawowe wierzenia głoszą, że Eywa stoi na straży równowagi ekosystemu księżyca, a wszelka energia życiowa jest od niej pożyczana, aby po śmierci do niej powrócić.

Wierzenia Na'vi

Na'vi nie wyobrażają sobie Eywy jako bogini przyjmującej konkretną postać, co raczej pojmują ją jako całokształt życia na Pandorze tworzący jeden uniwersalny, globalny umysł. Ogół ten składa się z wielu indywidualnych osobowości, zarówno osób oraz istot żyjących, jak i martwych, a nawet jeszcze nienarodzonych. Na'vi wierzą, że Eywa stale monitoruje całokształt życia na księżycu i reguluje wszelkimi procesami w przyrodzie w celu utrzymania naturalnej równowagi i zapobiegając jej naruszeniom. Eywa decyduje m.in. o tym, czy dana para Na'vi będzie miała potomstwo oraz jak liczne ono będzie. Jednocześnie Na'vi nie wierzą, aby Eywa zsyłała na nich nieszczęścia lub, przeciwnie, radosne wydarzenia, gdyż te są efektem działania przyrody lub sił zewnętrznych, podczas gdy sama Eywa strzeże jedynie równowagi życia.

Zgodnie z wiarą Na'vi, każda żywa istota składa się z fizycznego ciała oraz duszy (vitra), która po śmierci łączy się z Eywą, stając się częścią zbiorowej świadomości, i odradzając się w wiecznym cyklu życia i śmierci. Na'vi wierzą, że ich przodkowie "nadal żyją".

Pierwszy kontakt z Eywą

Na'vi nawiązują pierwszą więź z Eywą krótko po urodzeniu. Ich rodzice łączą ich warkocze z gałęziami Drzewa Dusz lub Drzewa Głosów, aby nawiązać ich pierwszy kontakt z Eywą. Dorośli Na'vi są również uczulani na to, aby przed każdym polowaniem lub bitwą, tj. przed każdym wydarzeniem, w którym mogą ponieść śmierć, nawiązali połączenie z Eywą, najczęściej poprzez Drzewo Dusz albo Drzewo Głosów. Ma to na celu niejako "wpisanie się" w globalną pamięć, pozostawienie własnego wspomnienia, aby w razie śmierci nie zostać zapomnianym.

To właśnie za pośrednictwem Eywy Na'vi są w stanie zawiązywać z innymi osobami lub zwierzętami tsaheylu, uniwersalną więź pozwalającą żywym istotom łączyć się między sobą. M.in. ta więź pozwala tworzyć zjednoczony umysł Pandory. Zwierzęta oraz Na'vi mają jednak wolną wolę i sami w sobie nie są częścią Eywy. Ich więź z nią porównuje się do dziecka, które nie jest częścią swojej matki, lecz zawdzięcza jej swoje życie. Rdzenni mieszkańcy księżyca cenią sobie więź z Eywą i możliwość łączenia się z nią oraz innymi stworzeniami ponad wszystko inne, i dlatego uważa się, że pozbawienie Na'vi warkocza, niezbędnego do stworzenia tsaheylu, jest dla nich torturą i karą gorszą, niż śmierć.

Jake naznaczony przez nasiona świętego drzewa

Na'vi wierzą także, że Eywa wysyła im rozmaite znaki, które są w stanie odpowiednio interpretować. Najbardziej znanymi "posłańcami" Eywy są nasiona świętego drzewa, zoorośliny, które swoim zachowaniem przekazują wiadomości, czego przykładem jest naznaczenie Jake'a Sully'ego.

Jedność, którą Na'vi utożsamiają z Eywą, sprawia, że ich kultura jest jednolita w obrębie całej rasy (niezależnie od klanu) i niezmienna na przestrzeni milionów lat ich istnienia. Cały Niebieski Lud kieruje się ideałami harmonii, bezinteresowności i czystości, które przez wielu ludzi są postrzegane jako dziecinne, naiwne i nierealistyczne. Jednak wiara i optymizm Na'vi są tak silne, iż pozwoliły im przetrwać wiele ciężkich wydarzeń.

Widzenie

Główny artykuł: Widzenie

Ważnym dla Na'vi konceptem, wynikającym z głębokiego związku z naturą i Eywą, jest "widzenie", czyli szeroko pojmowana umiejętność dostrzegania i rozumienia otoczenia, a także życia "tu i teraz", bez rozpamiętywania przeszłości i martwienia się o przyszłość. Ideę tę można porównać do stoicyzmu, ponieważ ułatwia Na'vi radzenie sobie z trudnościami, poszukiwanie odpowiedzi na nurtujące ich pytania oraz odnajdywanie swojego przeznaczenia. "Widzenie" w odniesieniu do drugiej osoby czy innego żywego stworzenia oznacza dostrzeganie go nie tylko na poziomie wizualnym, ale przede wszystkim duchowym. Często używana przez Na'vi fraza Oel ngati kameie, oznaczająca właśnie "widzę cię", to oznaka szacunku wobec drugiej osoby, rozpoznania jej i gotowości do rozmowy bądź innej interakcji. Z kolei prośba, wyrażona mniej więcej jako "zobacz mnie", dotyczy wyzbycia się ewentualnych uprzedzeń, które może mieć rozmówca.

Trzy prawa Eywy

Na'vi kierują się kodeksem, który nazywają Trzema Prawami Eywy. Mówią one, że: "nie wolno stawiać kamienia na kamieniu, używać koła ani wykorzystywać metali z głębi ziemi". Nie wiadomo, kiedy ani w jakich okolicznościach kodeks ten został stworzony, lecz wierzy się, że sięga czasów Pierwszych Pieśni. Istnieje również przekonanie, że kierowanie się tymi prawami uczyniło Na'vi ludem myśliwych-zbieraczy, którym pozostają od tysięcy lat, podczas gdy ludzie na Ziemi, złamawszy ten kodeks, dopuścili do powstania miast, rozwoju technologii i cywilizacji, które w konsekwencji odsunęły ich od natury, a nawet doprowadził do skraju samozagłady.

Miejsca kultu i rytuały

Na'vi z klanu Omaticaya zjednoczeni we wspólnej modlitwie

Choć Na'vi nie czczą Eywy tak, jak wiele ziemskich religii swoje bóstwa, niemal wszystkie aspekty ich życia, od codziennych czynności po wspólne ceremonie, mają wspólny wydźwięk: celebrację jedności z naturą i ze sobą nawzajem. Większość klanów wyznacza swoją Tsahìk, przywódczynię duchową, której rolą jest interpretacja woli Eywy oraz przewodzenie ceremoniom.

Na'vi mają określone miejsca kultu, w których aktywność Eywy jest wyjątkowo silna, a są to m.in. Drzewo Dusz klanu Omaticaya, Drzewo Dusz klanu Metkayina, Studnia Dusz czy Drzewa Głosów. Większość tych drzew reprezentuje gatunek świętych wierzb, których liście po połączeniu z warkoczem Na'vi są wyjątkowo skutecznymi łącznikami z Eywą. Na'vi korzystają z tych drzew, aby gromadzić oraz odtwarzać wspomnienia, wiedzę czy pieśni, a także składać modlitwy do Eywy.

Eywa pośredniczy też w rytuale transferu świadomości, podczas którego umysł danej osoby jest przenoszony z jednego ciała do drugiego, przy czym proces ten przeprowadzano wyłącznie między operatorami avatarów a ich sztucznymi ciałami. Mówi się, że aby pomyślnie dokonać transferu, świadomość danej osoby musi przejść przez "oko Eywy" i wrócić.

Wybrańcy Eywy

Historia Na'vi zna przypadki osób obdarzonych szczególną więzią z Eywą, których można określić mianem wybrańców. Czasem są oni jedynie wskazywani przez Wszechmatkę i nie pozostają z nią w bliskim kontakcie, inni z kolei stanowią niejako posłańców, dodatkowe "oczy i uszy" Eywy.

Globalna świadomość jest w stanie dostrzec i wskazać osoby, które w przyszłości mogą odegrać znaczącą rolę w historii Pandory, czego przykładami są Able Ryder jako Pierwszy Głosczy Jake Sully, a także każdy Toruk Makto. Ponadto istnieje pojęcie Alaksi Nari, czyli właśnie dodatkowego "odbiornika" informacji o świecie i bieżących wydarzeniach, który regularnie łączy się z Eywą, by zaktualizować jej stan świadomości.

Kiri kontrolująca ławicę ryb

Ostatnim, owianym największą tajemnicą wybrańcem jest Kiri, dziewczynka, która posiada moc kontrolowania przyrody (roślin i zwierząt) za pośrednictwem Eywy, jednak niekoniecznie pozostając z nią połączoną przez tsaheylu. Popularna wśród fanów uniwersum teoria mówi, że dziewczynka jest odpowiednikiem chrześcijańskiego Jezusa Chrystusa, przypuszczalnie poczęta przez samą Eywę w ciele Grace Augustine (w przypadku Chrystusa: przez Ducha Świętego) i stanowiąca szczególnie uzdolnionego, obdarzonego nadprzyrodzonymi mocami posłańca Wszechmatki.

Życie w Eywie

Po śmierci, połączeni z Eywą Na'vi trafią do Eywy, która stanowi odpowiednik chrześcijańskiego Nieba. Nie jest jasne, czy kontynuują życie na poziomie samej świadomości, czy raczej istnieją w formie ograniczonej do ich własnych wspomnień; Obserwowany przez Jake'a i Neytiri Neteyam objawiał im się w różnym wieku, zajmując się aktywnościami, w których rzeczywiście uczestniczył za życia (polowaniem), z kolei Grace Augustine zajęta była badaniami laboratoryjnymi lub przebywała w Drzewie-Domu, a przyjmowała formę zarówno ludzką, jak i avatara.

Spotkanie Kiri i Grace Augustine w Eywie

Połączywszy się z Eywą poprzez święte drzewo, Na'vi rzeczywiście mogą usłyszeć głosy przodków, pozostawione przez nich w globalnej sieci, a nawet dwustronnie komunikować się z nimi. Na'vi wierzą, że ich przodkowie "nadal żyją", jednak szczegóły dotyczące tej wiary są niejednoznaczne. Według jednych źródeł, ślady przodków Na'vi są prawdopodobnie ograniczone tylko do tego, co świadomie po sobie pozostawili (dlatego tak ważne dla nich jest, aby przed ważnymi wydarzeniami, zwłaszcza takimi, w których mogą ponieść śmierć, połączyć się z Eywą i "zgrać" swoje wspomnienia). Tsu'tey regularnie odwiedzał Drzewo Głosów, gdzie "spotykał się" z duchem swojej zmarłej narzeczonej, Sylwanin, i choć mógł z nią rozmawiać jak z inną żywą osobą, jej osobowość ograniczona była do stanu z chwili śmierci; dziewczyna nie miała świadomości późniejszych wydarzeń ani nawet tego, w jaki sposób zginęła. Jednak inne źródła sugerują, że dusze zmarłych pozostają świadome bieżących wydarzeń; tak jest np. w przypadku Tsu'tey'a, którego duch w wizji Jake'a wytłumaczył mu, co naprawdę wydarzyło się podczas rytuału Pierwszej Krwi, w której Jake został otruty i stracił świadomość, mimo, że zdarzenie to miało miejsce jakiś czas po śmierci Tsu'tey'a. Duch Grace Augustine rozpoznał swoją córkę Kiri, mimo że nie poznały się za życia; z kolei Jake i Neytiri, połączywszy się z Eywą, zdołali spotkać się z Neteyamem, który zdawał się być nieświadom powodów, dla którego jego rodzice są smutni.

We wszystkich wymienionych przypadkach możliwa była świadoma obustronna interakcja, co pozwala sądzić, że żyjący w Eywie Na'vi nie są wyłącznie wspomnieniami. Wiedzę o bieżących wydarzeniach mogą z kolei czerpać z wymiany informacji z żyjącymi Na'vi, a także innymi formami życia (czyli z samej Eywy).

Naukowe wyjaśnienie

Główny artykuł: Globalna sieć Pandory

Zdaniem naukowców, rośliny, zwłaszcza drzewa, mają bardzo rozbudowaną sieć korzeni wyposażonych w neuroprzekaźniki, wspólnie tworzących jedną ogromną, globalną sieć. Dr Grace Augustine porównała ją do ludzkiego mózgu, przy czym połączeń w sieci Pandory ma być znacznie więcej; sieć tę porównuje się także do internetu, określając ją mianem "biointernetu". Jest to szczególnie trafne porównanie, biorąc pod uwagę możliwość pozostawiania oraz wczytywania wspomnień ze zbiorowej świadomości przez Na'vi.

Zawiązywanie tsaheylu, czy to z roślinami, czy z żywymi stworzeniami, jest niczym innym, jak "podłączaniem" się do tej globalnej sieci. Zwierzęta prawdopodobnie także regularnie "łączą się" z księżycem, ponieważ otrzymują impulsy od zbiorowej świadomości, jak choćby wezwanie do walki przeciwko Ziemianom podczas bitwy o Drzewo Dusz. Wiedza i świadomość Eywy jest ograniczona do tego, co zostanie jej przekazane przez podłączone do niej formy życia.

Ciekawostki

• Koncepcja Eywy jest bardzo podobna do wielu ziemskich bóstw takich jak Jörð, będąca personifikacją całej Ziemi, a jeszcze bliższa poglądom rdzennych Amerykanów, którzy uważali całą planetę za jedną żywą istotę.
• Wyraz Eywa brzmi podobnie do staroceltyckiego wyrazu deiwa oznaczającego "boginię".
• Pierwszym naukowcem, który odkrył biologiczne przesłanki sugerujące istnienienie globalnej świadomości i zdefiniował Eywę na poziomie naukowym, była Grace Augustine.
• Niektóre "funkcjonalności" Eywy mają swoje laboratoryjne analogie. Dzięki zgraniu wspomnień przed ważną bitwą, kilkunastu żołnierzy SecOps ZPZ udało się odrodzić w formie rekombinantów poprzez opóźniony transfer świadomości.